ÇRREGULLIMI OBSESIVO-KOMPULSIV

Diagnostifikimi dhe te kuptuarit e çrregullimit obsesivo-kompulsiv (çrregullimet e ankthit)

Qrregullimi obsesivo-kompulsiv eshte klasifikuar nga DSM-IV (A.P.A., 1994) ne boshtin I, ne kategorine e qrregullimeve te ankthit. Ne kete kategori diagnostike bejne pjese qrregullimi i ankthit me ose pa agorafobi, agorafobia pa anamneze te qrregullimit te panikut, fobia specifike, fobia sociale, qrregullimet akute dhe posttraumatike nga stresi dhe qrregullimi i ankthit te pergjithshem.

Arsyeja per klasifikimin e qrregullimit obsesivo-kompulsiv ne kategorine e qrregullimeve te ankthit ka te beje me funksionin qe kane ritualet dhe obsesionet, dmth rolin e tyre ne kontrollimin e ankthit. (Gabbard, 1994).

Doracaku diagnostik dhe statistikor i qrregullimeve mendore, botimi i katert, qrregullimin obsesivo-kompulsiv e pershkruan keshtu:

A) Obsesionet dhe kompulsionet

Obsesionet duhet te kuptohen te definuara ne keto kater pika si me poshte:

1. mendime, impulse ose imazhe te perseritura dhe persistente, te perjetuara ne ndonje moment gjate qrregullimit, si te huaja dhe te cilat shkaktojne ankth ose shqetesim te theksuar,

2. keto mendime, impulse ose imazhe nuk jane thjeshte vetem shqetesime te theksuara nga problemet e jetes se perditshme,

3. personi tenton qe t’i injoroje ose t’i shtype mendimet e tilla, impulset ose imazhet ose t’i neutralizoje me mendime ose sjellje tjera,

4. personi pranon qe keto mendime, impulse ose imazhe obsesive jane produkt i mendjes se tij (dhe jo te imponuara si ne futjen e mendimeve).

Kompulsionet jane definuar ne dy pikat vijuese si:

1. sjellje te perseritura (p.sh. larja e duarve, lutja, kontrollimi) ose sjellje mendore (p.sh. lutja, numerimi, perseritja e fjaleve permendsh) ku personi ndjehet i detyruar qe ti praktikoje si pergjigje ndaj obsesionit ose sipas rregullave qe duhet te aplikohen rigorozisht.

2. keto sjellje ose veprime mendore behen me qellim qe te parandalojne ose reduktojne shqetesimin ose t’i parandalojne disa ngjarje ose situata te frikshme, sidoqofte keto veprime mendore nuk jane te lidhura ne menyre reale me ate qe kane planifikuar ta neutralizojne ose ta parandalojne ose jane thjesht te tepruara.

B). ne ndonje moment gjate rrjedhes se qrregullimit personi ka pranuar qe obsesionet ose kompulsionet jane te teperta dhe jologjike (Verejtje. Kjo nuk vlene per femijet).

C) obsesionet ose kompulsionet shkaktojne parehati te theksuar, humbin kohe (me shume se 1 ore ne dite), ose pengojne ne menyre te theksuar aktivitetet normale te personit, funksionimin e veprimtarise punuese (ose shkollore) aktivitetet dhe raportet sociale te zakonshme.

D) nese eshte i pranishem ndonje qrregullim i boshtit I, permbajtja e obsesioneve ose e kompulsioneve nuk mbaron me te (p.sh., shqetesimi per ushqim ne prezence te ndonje qrregullimi alimentar, nxjerrja e flokeve ne prezence te trikotillomanise, etj).

E) ky qrregullim nuk shkaktohet nga efektet direkte fiziologjike te ndonje substance (p.sh. ndonje droge apo te ndonje bari) apo nga ndonje gjendje e pergjithshme shendetesore.

Perveq ketyre duhet pasur parasysh nese personi:

ka insight te dobet: nese ne pjesen me te madhe te kohes gjate episodit aktual personi nuk dallon se obsesionet dhe kompulsionet jane te teperta ose jologjike.

Keto jane linjat drejtuese te cilat DSM-IV i ofron profesionistit te shendetit mendor per nje vleresim diagnostik te qrregullimit obsesivo-kompulsiv te boshtit I. Klinicisti duhet te kete parasysh se per nje diagnoze pozitive eshte e nevojshme qe te gjitha pikat A, B, C, D dhe E te jene te pranishme.

Siq pame obsesionet definohen si mendime ego-distonike dhe kompulsionet si veprime qe marrin formen e riteve, pra te cilat subjekti ka nevoje t’i beje me qellim qe t’a ule ankthin dhe anksiozitetin. Karakteristika e veprimeve te tilla rituale eshte se personi nuk mund te mos i beje.

Ritualet me te shpeshta per te cilat me se shumti ankohen pacientet me qrregullime obsesive-kompulsive duken te jene:

1) rituale qe sjellin sigurime (te siguruarit nese e ka qkyqur ujin apo nese e ka mbylle deren etj.);

2) rituale ne lidhje me pastertine (larja e vazhdueshme e duarve, mosprekja e gjesendeve

nga frika se jane te papastra etj.);

3) mendime obsesive jo te shoqeruara nga kompulsione

4) ngadalesim obsesiv

5) rituale te perziera

Nga kendveshtrimi psikodinamik ose me konkretisht psikoanalitik, mendohet se pacienti me qrregullime te tilla eshte ne nje lloj “regresioni” ne fazen anale te zhvillimit psikoseksual.

Regresioni i tille duket te jete mundesuar nga fiksimi ne fazen anale i shkaktuar nga problemet ne nje periudhe te caktuar kalimtare nga faza anale ne femijerine e hershme (Nemiah, 1988).

Nepermes regresionit perveq tjerash do te kete zbulim te zbrazjes se impulseve agresive dhe seksuale qe jane karakteristike per fazen edipale.

Per kete arsye ndjenjat e dashurise dhe urrejtjes, jo me te zbrazura, prodhojne te pacientin nje forme te ambivalences (dyanshmerise). Pacienti lodhet duke duke dyshuar ne raport me ate se qka veprimet e veta mund te prodhojne, e ky dyshim shkaktohet edhe nga prania simultane e ndjenjave te dashurise dhe urrejtjes te lidhura me “gjesendin” e njejte.

Format e mbrojtjes tipike ketu jane: izolimi, formacioni reaktiv, intelektualizimi, anullimi retroaktiv. Keta mekanizma mbrojtes sherbejne per t’u ballafaquar me impulset primitive seksuale dhe agresive te cilat kane nevoje te jene te kontrolluara dhe te permbajtura.

Siq ndodhe shpesh, nga njera ane kemi te kuptuarit psikodinamik kurse nga ana tjeter studimet qe evidentojne bazat biologjike te ketij qrregullimi.

Sipas kendveshtrimit tone konceptimi me i mire eshte ai psikofiziologjik. Ngjarjet ambientale te llojit te marredhenieve ndikojne ne individin perderisa eshte e pamendueshme qe kjo te jete e izolueshme nga konteksti jetesor. Por organizmi per te njohur vetveten dhe gjendjet e tij peson ndryshime fiziologjike periferike te shkaktuara nga ngacmimet. Keto ndryshime i ofrojne organizmit ndjenjen e vetvetes dhe para syve te profesionistit te shendetit mund te shfaqen si sindrome ose si nje qrregullim ndersa para biologut ose fiziologut si baza te themeluara biologjike ose ndryshime fiziologjike.

Sidoqofte klinicisti duhet gjithmone te kete parasysh se para tij do te kete nje person te pazberthyeshem ne pjese te stagnuara dhe para se gjithash i paetiketuar.

Ka mundesi te ndryshme trajtimi nder te cilat ai psikofarmakologjik te cilin shume profesioniste e konsiderojne si te pazevendesueshem se bashku me psikoterapine.

Se kendejmi eshte e mundshme qe mjeku i thjeshte ose psikiatri te sugjerojne trajtim me barna shpesh pa njohur mundesi te tjera intervenimi psikologjik me efikas dhe me efekte me te pakta anesore. Ne qdo rast eshte i dobishem te drejtuarit te psikologu, veqanerisht tek ai klinik, i cili duke njohur format me te reja intervenuese, pas nje vleresimi te kujdesshem do te keshilloje formen e trajtimit psikologjik te duhur per qdo rast te veqante, duke shmangur keshtu etiketimet e padobishme dhe pak produktive diagnostike te personit qe kerkon ndihme.

Siq ve ne dukje Gabbard (1994) shume paciente me qrregullime obsesive-kompulsive “ngjiten” pas simptomeve te tyre duke iu rezistuar keshtu me kembengulje perpjekjeve terapeutike. Kjo ndodhe sepse simptomet i ofrojne pacientit nje siguri kryesore dmth i mbrone nga njefare lloj dezintegrimi psikotik.

Nga format me efikase te trajtimit psikologjik ose psikoterapeutik mendojme qe terapite e grupit me orientim psikodinamik, terapia e shkurt strategjike dhe intervenimi psikologjik emocional-konjitiv mund te konsiderohen si me te efektshmet.

Klinicistit i sugjerohet qe si ne vendin e trajtimit (terapia psikologjike) si ne konsultim psikologjik ose ne vleresimin klinik, te vleresoje ngjarjet dhe faktoret e pergjithshem qe i japin fillim apo e zmadhojne simptomatologjine. Me qellim te intervenimit psikologjik eshte e nevojshme qe klinicisti te vleresoje funksionimin e teresishem te klientit (sistemi jone i referimit) ne fushen e vet te pervojes dhe te jete i kujdesshem te ve ne dukje ate qe ketu-dhe-tani vazhdon ta shkaktoje qrregullimin.

Nje vleresim i tille do te lejoje perdorim te instrumenteve psikologjike-klinike adekuate me qellim qe te thyhet “skema” e cila do te mund te rendonte simptomatologjine.

Mendojme qe intervenimi psikologjik aktualisht eshte njeri nder instrumentet me efikase ne zmbrapsjen e simptomatologjive si ato qe shfaqen ne qrregullimet obsesive-kompulsive te nderlidhura me gjendjet anksioze dhe ato anksiozo-depresive.